دختران محمدرضا شاه

محمدرضا شاه پهلوي در خلال ازدواجهاي خود داراي 3 دختر به نامهاي شهناز، فرحناز و ليلا شد. شهناز از ازدواج اول او و فرحناز و ليلا از ازدواج سوم او بودند.آنها به دليل سن و سال پايين و حضور عمه‌هاي قدرتمند چندان مجالي براي عرض اندام در دربار نيافتند. تولد شهناز پهلوي (در آبان سال 1319ش) با خشم و ناراحتي خاندان پهلوي توأم شد. چرا که اين خانواده براي به دنيا آمدن فرزند پسري که جانشين و وليعهد محمدرضا پهلوي باشد نقشه‌ها کشيده بودند. در اين ميان رضاشاه، بزرگ خانواده پهلوي، کسي که در تمام مدت حضور ملکه فوزيه در ايران سعي کرده بود با توجهات ويژه دل او را به دست آورد، پس از شنيدن اين خبر خشمگين شد و از فرط عصبانيت تمام وسايل روي ميز دفترش را با عصا به پايين پرت کرد! او از آن زمان کمتر به فوزيه توجه کرد و اعضاي خانواده پهلوي علي‌الخصوص تاج‌الملوک از در ناسازگاري با فوزيه برآمدند.

ادامه نوشته

مشارکت زنان در امور عام المنفعه(دوره صفوی)

غالباً تصور عمومي بر آن است كه زنان تا پيش از دورة مدرنيزم در ايران هيچ گونه فعاليت اجتماعي نداشته¬اند. حال آن كه شواهد تاريخي نشان از برخي زنان دارد كه در عرصه¬هاي مختلف سياسي، اقتصادي و اجتماعي …از خود نامي باقي گذاشته¬اند. از جمله نام زنان بسياري در زمرة دست اندركاران امور عام المنفعه در دوره¬هاي مختلف ضبط شده است.
در اين جا با اين پرسش¬ها روبرو هستيم كه: نوع مشاركت زنان دورة صفويه در امور عام المنفعه از چه طريقي و با چه انگيزه¬هايي بوده است؟ غالباً چه گروه يا طبقه اجتماعي در چنين فعاليتهايي شركت مي¬كردند؟ آيا مراكزي براي سامان دادن به چنين فعاليت¬هايي وجود داشته است و يا زنان به طور خود جوش و تنها بنا بر ميل شخصي اقدام به كارهاي عام المنفعه كرده¬اند؟

ادامه نوشته

مشروطه زدايي و كودتاگرايي از زبان ملك الشعراي بهار

 

عوامل گوناگوني دست به هم دادند تا کودتاي سوم اسفند 1299 آفريده شد. آنارشيسم، واگرايي، خودمحوري‌هاي شخصي و خانوادگي، گروه‌گرايي و حزب بازي، ترجيح منافع خصوصي بر منافع عمومي، بخشي از عواملي هستند که به نابساماني اوضاع انجاميده و بستر ذهني و عيني را براي احساس نياز به يک ديکتاتور فراهم ساختند. ملک‌الشعراي بهار که خود از مشروطه‌خواهان بنام بوده و شاهد سر برآوردن ديکتاتوري رضا خان از دل نابسامانيهاي پس از مشروطه بود، سالهاي پيش از کودتا نيز آن هرج و مرج طلبي‌ها را با تمام وجود لمس مي‌کرد و عاقبت آن را نيز گوشزد مي‌کرد. البته او بخش مهمي از آن نابسامانيها را ناشي از عملکرد تعدادي از دوستان مشروطه‌خواه خود مي‌دانست و از دست آنها مي‌ناليد، اما به رغم آنکه بهار هدف نهايي برخي از هم حزبي‌هاي هرج و مرج طلب خود را ايجاد يک حکومت ديکتاتوري مي‌دانست، اوضاع به گونه‌اي بود که خود او نيز به ناگزير، راه علاج آن نابساماني را ايجاد يک حکومت مقتدر و مستبد و ديکتاتور مي‌دانست. در زير به فرازهايي از نوشته‌هاي او در مطبوعات دوران جنگ جهاني اول اشاره مي‌شود که توجه به آنها براي درک وضعيت ايران آن روزگار مفيد به نظر مي‌رسد:

 

ادامه نوشته

تأثیر و نقش زنان در تاریخ وفرهنگ اصفهان تا پایان عصر صفوی

نقش زنان در عرصه های تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران زمین قابل ملاحظه است از جمله تأثیر این مسئله در منطقه اصفهان چشمگیر و مطرح بوده است. اگر چه به این موضوع کمتر توجه شده است لکن با توجه به برخی منابع و استناد به بعضی آثار می توان در این خصوص مطالبی را دریافت. در این مقاله سعی بر آن است که هر چند به اختصار، تأثیر زنان این خطه را در عرصه های مختلف تا پایان دوره صفویه تبیین کنیم.

موقعیت و جایگاه زنان در تاریخ کشور ما، بعد از اسلام محسوس تر است. چرا که بانوان به سبب ارزشی که تعالیم اسلامی برای آنان قائل گردید وضعیت بهتری یافتند اما نمونه هایی از شخصیت زنان مؤثر در دوران باستان و حکایات اساطیری نیز وجود داشته که برخی مربوط به منطقه اصفهان بوده و یا در آن ناحیه تأثیرگذار بوده اند. از جمله...

ادامه نوشته

زنان در دوره صفوی

اسارت و سیاست

تاریخ صفویه را از زمان جلوس شاه اسماعیل صفوی بر تخت سلطنت در سال 907 هجری، آغاز می‏کنند اما در واقع قرائنی مسلّم آن را عقب‏تر می‏برد. شروع کار این سلسله زمانی است که خدیجه سلطان خواهر حسن‏بیک، به خانه سلطان جنید نبیره شیخ صدرالدین آمد و سلطان حیدر (پسرش) با عالمشاه بیگم ازدواج کرد. بر اثر این پیوند عاطفی که از مسائل سیاسی به دور نبود، اسماعیل میرزا به وجود آمد و به شاه اسماعیل اوّل معروف گردید.(1)
دودمان صفویه که مهم‏ترین سلسله در تاریخ ایران بعد از اسلام است و مؤسس آن موفق گردید کشور ایران را یکپارچه و متحد سازد، مذهب تشیع را به عنوان تنها آئین اسلامی در این سرزمین رسمی اعلام کرد و بین مذهب و دولت پیوندی تنگاتنگ برقرار ساخت.(2)
تاجلو خانم از زنان نیکونام و همسر شاه اسماعیل است. شوهرش در مواقع حساس سیاسی و اجتماعی با وی مشورت می‏کرد. این بانو در جنگ چالدران پس از شکست لشکر ایرانی از عثمانی‏ها به اسارت مسیح پاشازاده، از نظامیان عثمانی، در آمد اما با دادن یک جفت گوشواره گرانبها معروف به لعل بی‏رگ و چندین ادوات ارزشمند دیگر از اسارت رهایی یافت. تاجلوبیگم در دربار صفویان اعتبار سیاسی بسیاری داشت. با فرا رسیدن مرگ شاه اسماعیل در رجب سال 930 هجری وقتی امیران قزلباش با وی مشورت کردند با رأی او قرار بر این گردید که شاه طهماسب روی کار آید. وقتی او زمام حکومت را در دست گرفت، در آغاز احترام تاجلوبیگم را داشت اما همچون گذشته این زن در دربار صفویه محبوب نماند.

ادامه نوشته

مشروطه و زنان شاعر

 

در بازنگري جنسيت‌گرايانه به تاريخ و ادبيات فارسي، تصويري محو و كمرنگ از حضور زنان ديده مي‌شود كه هرچه به زمانة ما نزديكتر مي‌شود اين تصوير روشن‌تر و شفاف‌تر مي‌گردد.

 

تاريخ سياسي، اقتصادي، اجتماعي ايران را با تعداد بسيار اندك و مي‌توان گفت بي حضور زن، به صورت تك جنسي و مردمدارانه بايد پذيرفت و همان گونه بررسي كرد، اما موقعيت زن در ادبيات به نوعي ديگر است. اگرچه حضور زن در تاريخ ادبيات فارسي حضوري نه در اوج بوده است، اما زن پيوندي ژرف با شعر فارسي دارد، چه آنجا كه در نقش معشوقه و ساقي ظاهر مي‌شود، چه آنجا كه نخستين كلام آهنگين را به گوش فرزند مي‌خواند. نقش اين همراهي برتار و پود شعر فارسي به صورت‌هاي گوناگون باقي مانده است.

ادامه نوشته

انجمنهاي سياسي زنان در عصر مشروطه

انقلاب مشروطيت ايران به عنوان يكي از بزرگترين انقلابات سياسي عصر خويش تأثيرات شگرفي بر حيات اجتماعي زنان ايران زمين بر جاي نهاد و آنان را متحول ساخت. گرچه زنان در عرصه هاي انقلاب به صورت همراهي و همگامي با ساير مبارزين شركت جسته بودند، اما به تدريج دچار دگرگوني بينش سياسي شده براي اولين بار به صورت منسجم به فعاليت سياسي روي آوردند. آنان در بادي امر براي خود هيچ درخواستي نداشتند و تنها به استقلال وطن مي انديشيدند. اما پس از انقلاب مشروطه و ناديده گرفته شدن درخواستهاي به حق آنان در مجلس اول، اين بانوان مبارز به بيان مشكلات و معضلات قشر خود پرداختند و انجمنهايي سياسي تشكيل دادند. رهبران اين انجمنها زنان تحصيلكرده اي بودند كه به نوعي با رهبران مشروطه قرابت داشتند و مي توانستند از نظريات آنان استفاده كنند. در نخستين قدم؛ اين بانوان با نگارش چندين نامه به مجلس شوراي ملي خواستار تشكيل مدرسه و انجمن سياسي به صورت علني شدند.

 

 

ادامه نوشته

مدارس دخترانه ايراني

ا بعد از مشروطيت مدرسه‌اي براي دختران ايجاد نشد، به عوام چنين تلقين مي‌شد که درس خواندن براي دختران لازم و جايز و پسنديده نيست و شايد شرط عفت را در زندگي کنج خانه نشستن و نداشتن سواد مي‌دانستند. ثانياً عامه مردم نظر خوبي به تحصيل در مدارس جديد نداشتند و هر زمان که مي‌توانستند محصلين و معلمين را مورد آزار يا سخريه و توهين قرار مي دادند. تازه اين امر دربارة پسران و مردان بود و دختران وضع دشوارتري داشتند. بنابراين تحصيل دختران در خانواده‌هايي که به با سواد شدن دختران خود علاقمند بودند، به وسيله معلم سرخانه انجام مي شد. ¹

 

ادامه نوشته

انقلاب مشروطه و زنان

 

با وقوع انقلاب مشروطه زنان ايراني که تا آن هنگام در فعاليتهاي سياسي و اجتماعي حضوري نداشتند، همپاي مردان از هدفهاي عمومي انقلاب پشتيباني کردند و لباس رزم بر تن کردند و با جسارت خواستار حقوق حقه ايرانيان گشتند. آنان در عين حال تلاش نمودند تا با برداشتن موانع موجود بر سر راه فعاليتهاي سياسي، شرايط لازم را براي مشارکت در صحنه سياسي و اجتماعي کشور فراهم آوردند. اين مبارزات زنان در سه بخش عمده فرهنگي، اقتصادي و سياسي تبلور پيدا کرد. بخش فرهنگي شامل مبارزاتي بود که اين قشر براي تاسيس مدارس دخترانه و تاسيس و انتشار نشريات در کشور انجام داد. شايان ذکر است که تا آن هنگام تنها معدودي از دختران مسلمان در مدارس خارجي که توسط مسيونهاي مذهبي داير شده بود، درس مي خواندند ولي پس از انقلاب مشروطيت زنان بلند‌‌پرواز و آزادانديش ايران با وجود تمام مخاطرات و مزاحمتها به تاسيس مدارس دخترانه دست زدند. در سال 1321 ق (1282 ق) طوبي رشديه مدرسه پرورش را تاسيس کرد که در چهارمين روز تشکيل بسته شد. در سال 1324 قمري بي‌بي خانم استرآبادي مدرسه دخترانه ملي دوشيزگان را در تهران تاسيس کرد که آن هم با مخالفت روبه‌رو شد. زنان به اشکال مختلف از جمله مقاله در روزنامه هاي تهران سعي کردند مسئله لزوم آموزش و تحصيل دختران را يادآوري کنند و مشروطه خواهان را به حمايت از بازگشايي مدارس دخترانه وادارند. پس تا آغاز جنبش مشروطه، تعليم و تربيت دختران و در واقع منحصر به همان مدارس خارجي و معلمان بود. ¹

 

ادامه نوشته

نيروهاي اجتماعي مؤثر در انقلاب مشروطيت ايران

بسم الله الرحمن الرحيم

مقدمه

انقلاب مشروطه مهمترين تحول اجتماعي در ايران در آغاز قرن بيستم است و از مهمترين انقلابهاي اجتماعي خاورميانه محسوب مي‌شود. و به گونه‌اي محور تحولات اجتماعي ايران، در اواخر عصر قاجاريه و بعضاً پهلوي و همچنين تأثيرگذار در جنبشهاي ضد استعماري جهان به ويژه آسيا به خصوص در هندوستان و افغانستان (پاولويچ، 1330 ش ـ1951م:82ـ81) ذكر شده است. اين انقلاب همانند انقلابهاي روسيه، چين و مكزيك جزئي از نهضت جهاني انقلابات در اوايل قرن بيستم نيز به شمار مي‌آيد. 

 

ادامه نوشته

نشريات زنان در دوران قاجار و رضاخان

يکي از مهمترين عرصه‌هايي که زنان از همان ابتداي مشروطيت به صورت فعال در آن حضور يافتند و به مرور، خواسته يا ناخواسته، زمينه‌ساز تحول در فکر و انديشه نسبت به زن ايراني در جهت اهداف و فرهنگ غرب شدند، انتشار روزنامه و مجله بود.

 

طبق منابع موجود، اولين روزنامه‌اي که براي زنان چاپ شد، دانش به مديريت خانم دکتر کحال بود که از سال 1328ﻫ .ق به صورت هفتگي منتشر مي‌شد. در صفحه اول روزنامه اهداف آن اين‌گونه ذکر شده بود: «روزنامه‌اي است اخلاقي، علم خانه‌داري، بچه‌داري، شوهرداري، مفيد به حال دختران و نسوان و به کلي از پلتيک و سياست مملکتي سخني نمي‌راند». ¹

 

ادامه نوشته

اولين مدارس دخترانه در ايران

تکاپوها و چالش‌هاي فرهنگي انطباق‌آميز با فرهنگ تجددطلب غرب، در پي تحرکات زنان در عصر مشروطه، درصدد تحول انديشه و نگاه به زنان و نيز دگرگوني انتظارات جامعه و زنان نسبت به هم، در قالب مدارس، انجمن‌ها و نشريات زنانه برآمد. البته محافل تبليغاتي اين تفکر، همزمان با شکل‌گيري مدارس، انجمن‌ها و نشريات خاص زنان، درصدد جا انداختن انديشه‌هاي خود در سطح اجتماع نيز بودند.

 

نخستين اشاره‌ها به تعليمات و تربيت همه‌جانبه زنان در عصر قاجار، ديدگاهي است که بي‌بي‌خانم استرآبادي نويسنده معايب‌الرجال در جواب نويسنده کتاب تأديب النسوان ارائه مي‌کند. وي در شرط تربيت مي‌نويسد:

 

ادامه نوشته

اجمالي درباره نقش زنان در انقلاب مشروطه

حاکميت سياسي قاجاريه در تاريخ ايران، آغاز دوران جديدي بود که با مشخصه‌هاي خاص خود از ساير ادوار سياسي مجزا مي‌شود.

 

وضعيت زنان نيز در اين دوران با تأثيرپذيري از وضعيت حاکم بر جامعه تعريف مي‌شود. در اين شرايط سياسي، اجتماعي، زندگي زنان تا حدود زيادي محدود شده بود. با وجود اين، آنان در برخي فعاليت‌هاي اجتماعي، مانند تفريحات دسته‌جمعي (در جمع زنان)، امور خيريه، گردهم‌آيي‌ها و مراسم مذهبي، دخالت و مديريت مستقيم در اداره منزل و تربيت فرزندان و در موارد معدودي نيز امور اقتصادي مانند اداره امور زمين‌هاي کشاورزي يا توليدات صنايع دستي شرکت مي‌جستند. ¹ ضمن آنکه آنان در صحنه  سياست حضوري پنهان داشتند.

 

ادامه نوشته

زنجان عصر قاجار ؛ (پژوهشي در اسناد ميرزا ابوالمکارم موسوي‏ زنجاني)

مجموعه اسناد خانوادگي حاج عزّالدين محمد ابوالمکارم زنجاني، پيشواي روحاني زنجان و خمسه و توابع در اواسط دوران قاجار بيشتر مربوط به دوران زعامت وي برآن ديار و مسائل پيش آمده در مشروطه‌خواهي زنجانيان و نامه‏هاي محاکم شرعيه و دستورهاي وي و برخي از نامه‏هاي خصوصي و قباله‏هاي ملکي است. برخي از آنها متعلق به عصر فتحعلي شاه و دوران زمامداري عبدالله ميرزا دارا ¹ فرزند وي بر زنجان و تعدادي نيز مربوط به اوايل سلطنت ناصرالدين شاه است؛ اما بيشتر اين اسناد متعلق به اواسط عصر ناصري تا دوران پس از استبداد صغير و آغاز سلطنت احمدشاه و نايب‏السلطنگي عضدالملک قاجار، تا سال 1328 هجري قمري و سپس، نيمه اول دوران نيابت سلطنت ابوالقاسم‏خان قراگوزلوي همداني ناصرالملک، يعني تا حدود سال 1330 هجري قمري، سال وفات حاج ميرزا ابوالمکارم مي‏باشد.

ادامه نوشته

فعاليت‏هاي تبليغاتي سازمان زنان

سازمان زنان که به منظور اجراي سياستهاي فرهنگي، اجتماعي دولت در سطح طبقات مختلف زنان ايران آغاز به کار کرد، بيشتر فعاليتهاي خود را در قالب فعاليتهاي فرهنگي ارائه مي‏داد. به همين دليل، سياستهاي خود را در زمينه‏هاي مختلف اعم از فعاليت‏هاي چاپ و نشر و تهيه برنامه تبليغاتي در رسانه‏هاي صوتي و تصويري، هماهنگ مي‏ساخت. حتي فعاليت‏هاي حقوقي سازمان، بيشتر در ارتباط با چاپ کتب و مقالات صورت مي‏گرفت و تنها بخش کوچکي از آن در ارتباط با انجمن زنان حقوق‏دان هماهنگ مي‏شد که در قالب قانون حمايت از خانواده مطرح شد. از اين‏رو، فعاليت‏هاي تبليغاتي سازمان را تحت عناوين زير بررسي مي‏کنيم:

ادامه نوشته